Database met middeleeuwse miniaturen naar het RKD
22 feb
Verluchte handschriften – met de hand geschreven en versierde boeken uit de middeleeuwen – zijn vaak kostbaar uitgevoerd en voorzien van geschilderde en getekende voorstellingen. Het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis gaat het Nederlandse erfgoed aan verluchte handschriften online toegankelijk maken.
Middeleeuwse handschriften
Voordat de boekdrukkunst zich halverwege de vijftiende eeuw over heel Europa verspreidde, moest elk boek apart met de hand worden gemaakt. Dat was het werk van een reeks vaklieden: sommigen kopieerden de tekst, anderen verzorgden de gekleurde initialen en versieringen in de marges en de miniaturen – illustraties – waren het werk van hierin gespecialiseerde kunstenaars. De in verluchte handschriften verborgen voorstellingen behoren tot de top van de bewaard gebleven middeleeuwse kunstwerken. In Nederland hebben ruim 75 instellingen middeleeuwse handschriften in hun collectie. Een enorme rijkdom aan historische objecten: veel religieuze werken zoals gebedenboeken en geïllustreerde bijbels, maar ook klassiekers uit de Nederlandse cultuurgeschiedenis zoals de ridderromans en geschiedkundige werken van Jacob van Maerlant.
Byvanckdatabase
Bijna alle (circa 3000) verluchte handschriften in Nederlandse collecties zijn door onderzoekers van Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap beschreven in de Byvanckdatabase. Daarnaast bevat deze database gegevens over zo veel mogelijk Noord-Nederlandse handschriften in buitenlandse collecties. Niet alleen de boeken zelf worden beschreven, maar ook de vele voorstellingen in de handschriften: van bladvullende miniaturen tot kleine illustraties in de marges. Nederland is hiermee het enige land ter wereld dat beschikt over een zo compleet mogelijk overzicht van zijn middeleeuwse boekschilderkunst. Om verder onderzoek voor huidige en toekomstige generaties mogelijk te maken, is het noodzakelijk om deze schat aan materiaal online toegankelijk te maken en duurzaam te onderhouden. Daarom heeft Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap de Byvanckdatabase ter beschikking gesteld aan het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.
Getijdenboek van de Utrechtse familie Lochorst (?), ca. 1460, collectie Huis van het boek, Den Haag, Ms. MMW 10 F 50, ff. 147v-148r
Waardevolle toevoeging
De online database RKD images bevat beeldmateriaal over de beeldende kunst van de Nederlanden vanaf circa 1200 tot nu, maar handschriften ontbreken daarin tot nog toe. De Byvanckdatabase vormt daarom een waardevolle toevoeging op de databases van het RKD. Dit geldt des te meer omdat er veel meer verluchte handschriften dan middeleeuwse schilderijen bewaard zijn gebleven. Kunsthistorici, mediëvisten en andere geïnteresseerden kunnen straks duizenden afbeeldingen van middeleeuwse miniaturen bekijken en doorzoeken binnen het grote geheel van de kunstgeschiedenis van de Nederlanden. Verluchte handschriften zijn relatief goed te lokaliseren en te dateren, zodat een up-to-date en toekomstgericht onderzoeksinstrument ontstaat voor multidisciplinair onderzoek naar relaties tussen de boekverluchting en andere kunstvormen. Daarnaast zijn er plannen voor een kunsthistorisch internetportaal waarin alle wetenschappelijke informatie over Noord-Nederlandse boekverluchting samenkomt. In samenwerking met eCodicesNL en Bibliotheek Rotterdam zal worden onderzocht wat de beste manier is om dit portaal duurzaam te verbinden met andere initiatieven op het gebied van de digitale ontsluiting van middeleeuwse handschriften.
Nieuw vakgebied
De middeleeuwse boekverluchting is een nieuw aandachtsgebied binnen het RKD. Daarom is per 1 januari 2022 een specialist op het vakgebied, dr. Anne Margreet As-Vijvers, aangetrokken als senior conservator Middeleeuwse Boekverluchting. Het project Middeleeuwse miniaturen van Byvanck naar RKD loopt vanaf januari 2022 tot eind 2025. Meer lezen>