Tussen beleving en kritiek: De vertaalslag van kunst naar een breed publiek

Kunst spreekt, maar niet altijd voor zichzelf. Het zijn kunsthistorici, -educatoren en -experts die de stemmen hoorbaar maken, die context geven en verhalen vertellen. Daarom zoomen we uit en stellen we vragen als: Hoe brengen we verhalen over? Hoe enthousiasmeren we? Hoe maken we beladen of gevoelige onderwerpen bespreekbaar? Kortom: hoe bemiddelt de kunsthistoricus tussen kunst en publiek van alle leeftijden? 

Programmaonderdelen

De dag wordt afgetrapt met een panelgesprek over ‘beladen verhalen’. Vervolgens wordt het VNK-erelidmaatschap toegekend aan Wieteke van Zeil, waarna zij zal vertellen over kennis en overdracht als kunsthistoricus werkzaam in de media. Het inhoudelijke deel wordt afgesloten door een aantal interactieve presentaties over kunstbeleving. 

Uitreiking Karel van Manderprijs
Traditiegetrouw wordt op deze dag ook de Karel van Manderprijs uitgereikt aan de auteur van de meest belangwekkende kunsthistorische publicatie. Dit jaar richt de prijs zich op publicaties uit het deelgebied Beeldende kunst en nijverheid van 1850 - heden. Napraten? Dat kan op de gezellige borrel!

Programma
12:30 - 13:00: Inloop, ontvangst met koffie en thee

13:00 - 14:00: Panelgesprek: Beladen Verhalen

Dit panelgesprek buigt zich over de vraag welke rol musea hebben bij het vertalen van beladen onderwerpen naar het publiek. Musea zijn immers nooit neutraal: elke keuze die zij maken zegt iets over de positie die ze innemen, bewust of onbewust. Sprekers zijn o.a.:

• Arnoud Odding (voorzitter) - Museoloog en podcastmaker
• Marit van Dijk - Onderzoeker Reinwardt Academie
• Femke Haijtema - Directeur Museum Gouda
• Saskia Nyst - Educator Koninklijk Paleis Amsterdam
• Maria Holtrop - conservator Geschiedenis Rijksmuseum Amsterdam

14:00 - 14:30: Uitreiking van het VNK-erelidmaatschap aan Wieteke van Zeil

Wieteke van Zeil is schrijver, journalist en cultuurcriticus voor de Volkskrant. Naast de uitreiking zal zij in een interview meer vertellen over het onderwerp: Kunst, kennis, en overdracht: de kunsthistoricus werkzaam in de media.

14:30 - 15:00: Pauze

15:00 - 16:10: Interactieve presentaties: kunstbeleving

Experts werkzaam in het educatieve veld laten in korte interactieve presentaties zien hoe je diverse doelgroepen kan enthousiasmeren voor kunst en geven zij antwoord op de vraag: hoe kan beleving worden ingezet bij het kijken naar en begrijpen van kunst? Sprekers zijn:

• Judith van Meeuwen - Tentoonstellingsmaker Kunsthal KAdE - Een museum zonder collectie, maar wél met tentoonstellingen voor een breed publiek. Wat is hun filosofie? Hoe maken zij in hun huidige tentoonstelling over de Afrikaans-Amerikaanse modernist Jacob Lawrence de vertaalslag naar een groot publiek? 
• Elke Kuiper - Rondleider en operationeel teamleider ARTIS Groote Museum - Verschillende soorten rondleidingen, collecties en doelgroepen blijken een gemene deler te hebben. Hoe nodigen verhalen over kunst uit om samen te kijken?
• Inger Leemans - Hoogleraar Cultuurgeschiedenis VU Amsterdam en hoofdonderzoeker NL-Lab (KNAW Humanities Cluster) - Hoe kan de beleving van kunst vergroot worden door middel van olfactorische storytelling?
• Annemarie Buren - Kunst en CKV-docent bij het Montessori Lyceum Amsterdam - Kunstonderwijs in het voortgezet onderwijs van examenvak Kunst Algemeen tot CKV. Hoe inspireer je jongeren? 
• Sara Backer - Educatieprofessional en oprichter Museumboefjes - In een land vol musea en cultuur zou elk kind met kunst kunnen opgroeien. Toch blijft het voor peuters vaak buiten beeld. Hoe maken we kunst wél toegankelijk voor jonge kinderen?

16:10 - 16:20: Korte pauze

16:20 - 17:00: Uitreiking Karel van Manderprijs

17:00 - 18:30: Feestelijke borrel

Aanmelden

Enthousiast geworden? Meld je dan aan via jaardag@kunsthistorici.nl (vermeld daarbij of je (Jong) VNK-lid bent). De Kunshistorische Dag is toegankelijk voor iedereen, maar (Jong) VNK-leden krijgen voorrang. Niet-leden worden bij de aanmelding op de wachtlijst geplaatst. 

Kosten deelname (met borrel):
VNK leden: €10
Jong VNK: €7,50
Niet-leden: €25

Je deelname is pas definitief als het bedrag is overgemaakt op NL24 INGB 0000 5695 60.

Nog geen lid? Word nu lid van de VNK!

Meer informatie over de sprekers:

Arnoud Odding bekijkt de wereld met een museumbril. Hij denkt en schrijft over musea, werkt erin, bezoekt ze en sleutelt eraan. Monomaan? Valt mee: musea gaan over alles: natuur en cultuur, verleden en toekomst, mens en dier, kunst en wetenschap: de samenhang der dingen. Als directeur van het Nationaal Glasmuseum, Rijksmuseum Twenthe en De Museumfabriek gaf hij musea een helder profiel door verbanden te leggen. Dat leidde tot verrassende koerswijzigingen. Arnoud studeerde museologie en kunstgeschiedenis in Leiden en schreef boeken (Het Gedroomde Museum, Het Disruptieve Museum en Echt, het Waarachtige Museum). Ook als strategische adviseur en als podcaster en auteur blijft hij reflecteren op de rol van musea in een veranderende samenleving.

Marit van Dijk (panel)

Marit van Dijk is sociaal geograaf en werkt als onderzoeker aan de Reinwardt Academie voor Cultureel Erfgoed in Amsterdam. Hier houdt ze zich bezig met praktijkonderzoek over natuurinclusief erfgoed, dekoloniseren en betwist erfgoed in de openbare ruimte. Daarnaast werkt ze in binnen- en buitenland met de methode emotienetwerken aan (erfgoed)praktijken waar frictie of conflict een belangrijke rol spelen.

Femke Haijtema (panel)

Femke Haijtema is als directeur-bestuurder sinds 2022 verantwoordelijk voor het algemene en het artistieke beleid van Museum Gouda. Met haar achtergrond als socioloog en een hart voor geschiedenis ligt haar expertise in het creëren van evocatieve verhalen die kunst en erfgoed naar een breed publiek vertalen. De overtuiging dat het museum een plek is voor elke Gouwenaar staat centraal in haar werkwijze. Daarnaast maakt Haijtema graag tentoonstellingen die het nationale publiek naar Gouda trekken, zoals de spraakmakende tentoonstelling Susanna, van Middeleeuwen tot MeToo. Naast haar museale werkzaamheden is Haijtema actief als bestuurslid van de Vereniging Rembrandt en van het internationale museumnetwerk ICOM.

Saskia Nyst (panel)

Saskia Nyst is educator bij het Koninklijk Paleis Amsterdam. Het Paleis is een van de bekendste monumenten van Nederland en rijk aan kunst, architectuur en talloze verhalen. Welke verhalen worden verteld en hoe, staat centraal in haar werk. Samen met collega’s ontwikkelt zij publieksprogramma’s zoals interactieve rondleidingen, multimediatours en andere activiteiten die de rijke geschiedenis en vele verhalen van het Paleis tot leven brengen. Bezoekers worden aangemoedigd om actief te kijken en te reflecteren op het erfgoed. Gestreefd wordt naar meerstemmigheid, met aandacht voor eerder onderbelichte perspectieven, zoals de koloniale geschiedenis van het Paleis. Ze initieerde onder andere het publieksboekje Sporen van Slavernij met begeleidende rondleidingen, realiseerde een educatieruimte in het Paleis voor groepen en ontwikkelde er onder andere het mbo-programma Studio Paleis en de interactieve kinderspeurtocht Paleis Mysteries.

Maria Holtrop (panel)

Maria Holtrop is conservator Geschiedenis bij het Rijksmuseum in Amsterdam. Ze studeerde Geschiedenis, Europese Studies en Journalistiek aan de Universiteit van Amsterdam en Utrecht. Sinds 2013 werkt ze bij het museum, waar ze medesamensteller was van de tentoonstellingen ‘Goede Hoop’ en ‘Slavernij’. In 2024 maakte ze ‘Point of View’. Die tentoonstelling onderzocht de collectie van het Rijksmuseum vanuit een genderperspectief.

Wieteke van Zeil (uitreiking & interview)

Wieteke van Zeil is kunsthistoricus en -criticus. Zij studeerde in Amsterdam en werkte voor diverse musea voordat ze in 2003 als redacteur bij de Volkskrant begon. Voor deze krant schrijft zij naast recensies ook beschouwingen, essays en tijdelijke series. Haar langlopende serie Oog voor Detail (2014-2022) ontving een European Newspaper Award in 2015. In 2023 initieerde Wieteke met collega Tjerk Gualthérie van Weezel een samenwerkingsproject waarin aan de hand van 50 objecten het Nederlands koloniale verleden werd beschreven door experts. Wieteke schreef drie boeken over kunst kijken, droeg bij aan verschillende catalogi, en maakte in 2020 de televisieserie Kijken op Gevoel voor de NTR.

Judith van Meeuwen (presentaties)

Judith van Meeuwen is sinds de oprichting werkzaam als tentoonstellingsmaker bij Kunsthal KAdE in Amersfoort. Kunsthal KAdE maakt drie hedendaagse beeldende kunst tentoonstellingen per jaar en heeft geen eigen collectie. KAdE is dus niet gebonden aan één inhoudelijke ‘agenda’ en benut deze vrijheid om de hedendaagse kunst in haar volle beeldende rijkdom te laten zien. KAdE is sterk visueel georiënteerd, maar met een conceptuele grondslag: de kunsthal onderzoekt op veel verschillende manieren hoe we doelgroepen het beste kunnen benaderen en hoe we hen kunnen verleiden steeds weer terug te komen. Van Meeuwen heeft in Delft de Lerarenopleiding tekenen en textiele werkvormen gedaan en daarna de studie kunstgeschiedenis in Leiden gevolgd.

Elke Kuiper (presentaties)

Elke Kuiper is sinds 2023 operationeel teamleider in het ARTIS Groote Museum. Daarvoor werkte zij jarenlang als rondleider in verschillende Amsterdamse musea, waaronder het Verzetsmuseum, het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum, het Stedelijk Museum, het Rembrandthuis en het Koninklijk Paleis. Op deze bijzondere plekken wist zij uiteenlopende doelgroepen mee te nemen in verhalen over kunst en geschiedenis. Kuiper gelooft dat een museumbezoek voor iedereen waardevol kan zijn, mits er begeleiding of context wordt geboden. Vanuit haar ruime ervaring vertelt zij hoe kennisoverdracht en publieksbegeleiding effectief ingezet kunnen worden en welke middelen bijdragen aan een krachtig en betekenisvol verhaal.

Inger Leemans (presentaties)

Inger Leemans is hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan de VU en hoofdonderzoeker van NL-Lab (KNAW Humanities Cluster): een onderzoeksgroep over Nederlandse cultuur en identiteit. Haar interdisciplinaire onderzoek richt zich op de vroegmoderne cultuurgeschiedenis, emotie- en geurgeschiedenis, kennisgeschiedenis en digital humanities. Leemans heeft een passie voor wetenschapscommunicatie en kennisbenutting. Ze geeft lezingen voor verschillende doelgroepen, cureert multi-sensorische tentoonstellingen met musea, organiseert ‘nose-on events’, en treedt regelmatig op in radio- en televisieprogramma’s. 

Annemarie Buren (presentaties)

Na kunstgeschiedenis te hebben gestudeerd in Groningen behaalde Annemarie Buren aan de UvA de master eerstegraads docent Culturele Kunstzinnige Vorming (CKV) en Kunst Algemeen. Deze vakken geeft ze sinds 2010 aan het Montessori Lyceum Amsterdam. In de lespraktijk probeert Buren de leerlingen te enthousiasmeren voor kunst, goed te leren kijken en de kunst te zien in de context van de tijd op een activerende manier. Kunst in het echt ervaren is daar belangrijk bij. Ze opent de ogen van de leerlingen en laat hen zien dat kunst overal om hen heen is. Het aansluiten bij hun belevingswereld en de actualiteit in combinatie met de 'onvoorspelbare' reactie van de jongeren maakt het een boeiend werkveld.

Sara Backer (presentaties)

Sara Backer is kunsthistorica en educatieprofessional. Als freelancer verzorgt ze workshops en rondleidingen aan diverse doelgroepen. Ook geeft zij advies aan musea en ouders over opgroeien met kunst. Vanuit haar ervaring zag ze dat jonge kinderen vaak buiten beeld blijven in musea. Daarom richtte ze in 2023 Museumboefjes op. Ze brengt kunst op peuterhoogte met het Boefjeskastje: een mobiel mini-museum geïnspireerd op echte kunstwerken. Zo ervaren kleintjes kunst in en buiten het museum. Toegankelijkheid voor jonge kinderen roept vragen op bij musea: Waarom is kunst belangrijk voor kleintjes? Tegelijkertijd ervaren ouders een grote drempel om met hun jonge kinderen een museum te bezoeken. De onderliggende gedachte hierbij is: Kunstbeschouwen met peuters, kan dat?