OWNING UP?

De rol van de kunsthistoricus bij herkomstonderzoek en restitutiekwesties

Tijdens de Kunsthistorische Dag 2023 kijken we naar roofkunst en restitutie vanuit het perspectief van de kunsthistoricus. We stellen de vraag waar we als kunsthistorici tegenaan lopen wanneer we worden geconfronteerd met (potentiële) roofkunst. Met welke (ethische) dilemma’s krijgen we te maken, en hoe kunnen we bijdragen aan het debat over de restitutie van kunstobjecten?

Aan het woord komen sprekers uit verschillende subdisciplines binnen het kunsthistorische werkveld zoals de handel, de musea en het onderwijs. Zij belichten de thematiek vanuit hun eigen praktische ervaring. Waar lopen ze in de praktijk tegenaan, hoe zijn kwesties en dilemma’s opgelost en wat is er wellicht nog nodig om dit in de toekomst beter te kunnen doen. En wat kunnen we van elkaar leren?

Sprekers

Met als sprekers o.a.: Em. prof. dr. Rudi Ekkart (keynote speech), drs. Emilie Den Tonkelaar (Hoogsteder & Hoogsteder), Hanna Leijen MA (Museum Boijmans van Beuningen), dr. Arnold Witte (programmadirecteur specialisatie Restitution Studies UvA) en drs. Ingrid Jacobs (zelfstandig cultuurhistorisch onderzoeker), Josje Schnitzeler (RCE) en Elyze Storms-Smeets (algemeen projectleider Gelders Genootschap).

Programma

Vrijdag 27 oktober 2023

Locatie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Smallepad 5, Amersfoort

13:00 – 13:30   Inloop, ontvangst met koffie en thee

13:30 – 13:35   Welkom door Lidewij de Koekkoek, voorzitter VNK

13:35 – 13:40   Welkom door Susan Lammers, algemeen directeur RCE

13:40 – 13:45   Inleiding op het thema door dagvoorzitter Judith Niessen

13:45 – 14:15   Rudi Ekkart Herkomstonderzoek in dienst der gerechtigheid (keynote speech)

14:15 – 14:30   Josje Schnitzeler (RCE) Laatste ronde? Herkomstonderzoek naar de Nederlandse Kunstbezitcollectie 2022-2025

14:30 – 14:45   Ingrid Jacobs (zelfstandig cultuurhistorisch onderzoeker) Kastelen als bewaarplaats in oorlogstijd? De eigenaar, de plek en het ensemble

14:45 – 15:00   Hanna Leijen (Museum Boijmans van Beuningen) Restitutieverzoeken in museale praktijk: twee verzoeken aan Museum Boijmans en hun dilemma’s belicht

15:00 – 15:30   PAUZE

15:30 – 15:45   Emilie den Tonkelaar (kunsthandel Hoogsteder & Hoogsteder) Herkomstonderzoek schilderijen private sector: problematiek van de onderzoeksresultaten

15:45 – 16:00   Arnold Witte (programmadirecteur Restitution Studies UvA) Restitutie en het onderwijs: naar een nieuwe generatie herkomstonderzoekers

16:00 – 16:30   Paneldiscussie met Rudi Ekkart, Josje Schnitzeler, Emilie den Tonkelaar, Hanna Leijen, Ingrid Jacobs, Arnold Witte en Elyze Storms-Smeets

16:30  – 17:00  UITREIKING KAREL VAN MANDERPRIJS

17:00 – 18:30   BORREL

Aanmelden (uitverkocht!)

Aanmelden kan via jaardag@kunsthistorici.nl Deelname kost voor VNK leden €10, Jong VNK €7,50 en niet-leden €25 (incl. borrel). VNK-leden en Jong VNK-leden krijgen voorrang, niet-VNK leden worden bij aanmelding eerst op de wachtlijst geplaatst. Je bent pas zeker van je deelname als het bedrag is overgemaakt op NL24 INGB 0000 5695 60.

Traditiegetrouw reikt de jury ook de Karel van Manderprijs uit aan de auteur van de meest belangwekkende kunsthistorische publicatie. En natuurlijk is er tijd om bij te praten tijdens een gezellige borrel.

Meer info sprekers

Em. prof. dr. Rudi Ekkart is voormalig directeur van het RKD en emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht. In 1997 werd hij voorzitter van de Commissie Herkomst Gezocht (de ‘Commissie Ekkart’). Deze commissie onderzocht de herkomst van ca. 4000 objecten in de zogenaamde NK-collectie, deed onderzoek naar de werkwijze van de SNK en schreef aanbevelingen over het te voeren restitutiebeleid met betrekking tot de NK-collectie. Eén van deze aanbevelingen was de invoering van een Restitutiecommissie die in 2001 werd ingesteld. Sinds 2022 is deze database van de Nederlandse Kunstbezit-collectie overgedragen aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Vorig jaar ontving Rudi Ekkart het erelidmaatschap van de VNK voor zijn bijzondere verdiensten voor het vak kunstgeschiedenis in Nederland en zijn bijdragen aan het herkomstonderzoek en het restitutiebeleid in het bijzonder.

Drs. Emilie den Tonkelaar, specialist Old Master Paintings en Prints bij Hoogsteder & Hoogsteder. Na haar studie kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden werd Emilie den Tonkelaar opgeleid tot specialist Oude Meesters bij kunsthandel Hoogsteder & Hoogsteder. Daar ontdekte ze in 2019 een belangrijke olieverfschets van Rubens, waarover ze publiceerde in de Burlington Magazine met Friso Lammertse.  Samen met Willem Jan Hoogsteder voert Emilie de dagelijkse directie van Hoogsteder & Hoogsteder. Ze is conservator van de Hoogsteder Museum Stichting, die bruiklenen en tentoonstelling in binnen- en buitenland mogelijk maakt. Daarnaast is Emilie schilderijenexpert bij televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch, en doet ze kunsthistorisch onderzoek, zoals recent naar de -lange- herkomstgeschiedenis van een portret van Frans Hals.

Hanna Leijen MA, hoofd van de afdeling Kenniscentrum van Museum Boijmans van Beuningen. Op deze afdeling komt alle kennis over de collectie samen vanuit de bibliotheek, archief, collectieregistratie, objectdocumentatie en beeldmateriaal. Zij coördineert projecten over de museumgeschiedenis en is verantwoordelijk voor het herkomstonderzoek. Na afronding van het landelijke herkomstproject museale verwervingen vanaf 1933 heeft herkomstonderzoek onverminderd de aandacht behouden van het museum. Leijen is een van de auteurs van de Boijmans Studie Omstreden verleden. Museum Boijmans Van Beuningen en de Tweede Wereldoorlog (2018). 

Dr. Arnold Witte, programmadirecteur Restitution Studies UvA. Arnold Witte is kunsthistoricus gespecialiseerd in institutionele patronage in de vroegmoderne periode en het heden, en is aangesteld als Universitair Hoofddocent bij de afdeling Kunst en Cultuur van de Universiteit van Amsterdam. Recente publicaties van zijn hand zijn de Companion to the Early modern Cardinal en een artikel over de Stuyvesantcollectie in het International Journal for Cultural Policy. Hij is daarnaast Opleidingsdirecteur van de Masteropleidingen in Kunst, Cultuur en Erfgoedstudies en als zodanig verantwoordelijk voor alle opleidingen die studenten voorbereiden op de museum- en erfgoedsector, waaronder de nieuwe specialisatie Restitution Studies die in samenwerking met het NIOD is opgezet.

Dr. Josje Schnitzeler, projectleider onderzoek NK-collectie bij de RCE. Josje Schnitzeler studeerde Economie in Maastricht (1991). Na een deeltijdstudie Geschiedenis (2013) rondde ze in 2022 in Utrecht haar promotie af. Josje Schnitzeler heeft sinds 1994 bij verschillende ministeries gewerkt als projectleider en programmaleider. Sinds 2011 werkt ze bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed waar ze sinds december 2011 projectleider voor het onderzoek aan de NK-collectie is.

Dr. Elyze Storms-Smeets, algemeen projectleider Gelders Genootschap. Elyze Storms-Smeets is historisch geograaf. Ze promoveerde in 2005 op de geografie van jonge buitenplaatsen en landgoederen, 1800-1950. Sinds 2007 is Elyze werkzaam bij het Gelders Genootschap als senior adviseur erfgoed en landschap, en sinds april 2021 buitengewoon universitair hoofddocent Cultureel Erfgoed en Participatieve Ruimtelijke Ontwikkeling (Cepro) bij Wageningen University & Research. Bij Gelders Genootschap is Elyze algemeen projectleider en verantwoordelijk voor de dagelijkse voortgang van het project Oorlog in Arcadië, over Nederlandse kastelen en landgoederen in de Tweede Wereldoorlog.

Drs. Ingrid Jacobs, zelfstandig cultuurhistorisch onderzoeker en wetenschapsjournalist. Ingrid Jacobs werkt vanuit haar eigen bureau aan boeken, artikelen, bijdragen aan bundels of presentaties op cultuurhistorisch gebied. Herinneringscultuur, literatuur, architectuur en muziekgeschiedenis zijn telkens terugkerende onderwerpen. Sinds 2016 houdt ze zich bezig met onderzoek naar roofkunst, onderzoek dat begon als zoektocht naar een verloren collectie. Vanaf 2022 kreeg het onderzoek meer verdieping; ze richt zich op de Dienststelle Mühlmann, de Duitse ‘kunsthandel’ in Oostenrijk, in Polen en sinds mei 1940 in Nederland. Over de ideologie van Mühlmann sprak ze op het symposium Ideologies in National Socialism in april 2023 in Berlijn.

Drs. Judith Niessen, Hoofd Collectie en Wetenschap bij het Mauritshuis. Judith Niessen (Enschede, 1971) studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en begon haar loopbaan bij veilinghuis Sotheby's, waar zij als Director Old Master Paintings ook verantwoordelijk was voor het nazi-gerelateerde herkomstonderzoek in Nederland. Als zelfstandig kunsthistoricus deed zij veel herkomstonderzoek voor particulieren en instellingen. Na als Hoofd Collecties werkzaam te zijn geweest bij het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, was zij recent verbonden aan het Expertisecentrum Restitutie van het NIOD - Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies als onderzoeker en programmamanager.