Sinds 1958 reikt de Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici jaarlijks de Karel van Manderprijs uit voor een zich onderscheidende publicatie van een Nederlandse of in Nederland werkzame kunst- of architectuurhistoricus. Tegenwoordig kan ook een kunsthistorische publicatie van een onderzoeker van een andere discipline voor de prijs in aanmerking komen. Dit jaar is de prijs gewijd aan publicaties over de Beeldende Kunst en Kunstnijverheid van 1850-heden die tussen 2019 en 2024 zijn verschenen. De jurering vond plaats op basis van een overzicht van alle relevante publicaties die de afgelopen vijf jaar zijn verschenen, de Longlist 2025, dat werd samengesteld door Eva Michiels. Uit deze lijst van 288 publicaties kwam de jury tot zes nominaties en koos daaruit de publicatie van Caro Verbeek.

JURY RAPPORT

Caro Verbeeks Ruiken aan de tijd vormt een grensverleggende bijdrage aan de kunstgeschiedenis door geur als volwaardige onderzoekscategorie te introduceren. Waar kunsthistorisch onderzoek traditioneel sterk leunt op het visuele, stelt Verbeek de reuk centraal en toont zij overtuigend aan hoe essentieel dit zintuig was binnen de praktijk van de Italiaanse futuristen. Daarmee opent zij een nieuwe dimensie van interpretatie, waarbij zij uiteenlopende kunstvormen betrekt en de kunstgeschiedenis fundamenteel verrijkt.

Interdisciplinaire en experimentele aanpak
De studie is vernieuwend in inhoud én methodologie. Verbeek hanteert een interdisciplinaire aanpak waarbij kunsthistorisch bronnenonderzoek wordt gecombineerd met inzichten uit geurstudies, psychologie, antropologie en zelfs de chemische samenstelling van synthetische geurstoffen. Zij reconstrueert historische parfums en performances, waardoor de vaak als vluchtig beschouwde olfactorische ervaring tastbaar en reproduceerbaar wordt. Dit experimentele en reconstructieve karakter geeft haar onderzoek voorbeeldwaarde: het toont hoe historisch onderzoek en artistieke praktijk elkaar kunnen versterken.

Geur als onderdeel van futuristische esthetica en moderniteit
Verbeek laat bovendien zien dat geur niet slechts een curiositeit was, maar een integraal onderdeel van futuristische esthetica, politiek en moderniteitsbeleving. Haar analyse van onder meer de ‘olfactorische sociologie’ van Fedele Azari en de rol van synthetische parfums toont aan hoe geur fungeerde als marker van klasse, technologie en vooruitgang. Daarmee corrigeert zij het dominante beeld van moderniteit als ‘geurloos’ en schetst zij een complexer en rijker olfactorisch landschap.

Zintuiglijke reconstructie en museale toepassingen
Door geur te beschrijven weet Verbeek de lezer bijna fysiek in de historische situatie te plaatsen. Haar tekst is inspirerend voor collega-onderzoekers en musea: het werk biedt concrete handvatten om ook in andere stromingen de rol van geur en andere zintuigen te heroverwegen. Projecten als Odorama dat onderzoek doet naar reuk in al zijn facetten en Verbeeks reconstructies van futuristische geuren hebben al geleid tot vernieuwende museale presentaties en vormen een katalysator voor verder interdisciplinair onderzoek.

Toekenning van de Karel van Manderprijs 2025
Deze hoogst originele, goed geschreven en visionaire studie plaatst niet alleen het Italiaanse futurisme in een nieuw licht maar geeft ook als onderzoeksthema een nieuwe richting aan de kunstgeschiedenis. Door gebruik te maken van de uitkomsten van laboratoriumonderzoek, de expertise van reukdeskundigen en zintuigelijke experimenten heeft Caro Verbeek het begrip multidisciplinair maximaal uitgenut. Hoe belangrijk haar onderzoeksresultaten ook voor de museale praktijk zijn, bewijst het feit dat deze al snel tot onorthodoxe museale presentatievormen hebben geleid. Kortom: in originaliteit, methodologische vernieuwing en als onuitputtelijke bron van inspiratie is Ruiken aan de tijd de Karel van Manderprijs 2025 in alle opzichten meer dan waard.